Podstawa prawna dla pobytu uznawanego za legalny w okresie 18 miesięcy od wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy przewiduje podstawę prawną uznania pobytu za legalny w okresie 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r., w sytuacji kiedy taka osoba wjechała legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy, do dnia określonego w rozporządzeniu Rady Ministrów i zadeklaruje zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Rozwiązania dotyczące uznania pobytu za legalny nie będą miały zastosowania do obywateli Ukrainy posiadających: zezwolenie na pobyt stały, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zezwolenie na pobyt czasowy, status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zgodę na pobyt tolerowany, a także którzy złożyli w Rzeczypospolitej Polskiej wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej lub w imieniu których takie wnioski zostały złożone bądź zadeklarowali zamiar złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej w Rzeczypospolitej Polskiej lub których takie deklaracje zamiaru dotyczą.
Przepisy przewidują, że w przypadku gdy wjazd obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie został zarejestrowany przez komendanta placówki Straży Granicznej podczas kontroli granicznej, jego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będzie rejestrowany po złożeniu wniosku w organie gminy o nadanie numeru PESEL. Ustawa zakłada nadanie obywatelom Ukrainy przybyłych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w związku z działaniami wojennymi na terytorium Ukrainy, numeru PESEL, który pozwali na realizację szeregu usług publicznych. W tym celu wprowadzono specjalny tryb uzyskania numeru PESEL na wniosek zawierający katalog podstawowych danych w ramach odformalizowanej procedury bez konieczności wykazywania podstawy prawnej dla jego posiadania.
Dodatkowo, ustawa określa także zasady udzielania obywatelom Ukrainy pomocy o charakterze socjalnym. Zgodnie z przepisami prawa w uzasadnionych przypadkach może zostać zapewniona pomoc tym osobom, polegającą na: zakwaterowaniu; zapewnieniu całodziennego wyżywienia zbiorowego; zapewnieniu transportu do miejsc zakwaterowania; finansowaniu przejazdów środkami transportu publicznego. Każdemu podmiotowi, w szczególności osobie fizycznej prowadzącej gospodarstwo domowe, który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, którzy wjechali na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy, w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy, może być przyznane świadczenie z tego tytułu, na podstawie umowy zawartej z gminą, nie dłużej niż za okres 60 dni.
W ustawie wprowadzono rozwiązanie, które umożliwia dostęp do polskiego rynku pracy obywatelom Ukrainy, których pobyt został uznany za legalny. Aby skorzystać z tego rozwiązania, podmiot powierzający wykonywanie pracy obywatelowi Ukrainy jest obowiązany, w terminie 7 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy, powiadomić za pośrednictwem systemu teleinformatycznego – praca.gov.pl – właściwy urząd pracy o powierzeniu mu pracy. Niewypełnienie tych warunków oznacza brak możliwości wykonywania pracy bez zezwolenia na pracę. Regulacja ta ma na celu wprowadzenie ułatwień w podjęciu pracy przez obywateli Ukrainy migrujących, w związku z konfliktem zbrojnym.
Przewidziano również umożliwienie podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej, na zasadach obowiązujących obywateli polskich, przez obywateli Ukrainy, którzy legalnie przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W celu zapewnienia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego istnienie tego uprawnienia będzie uzależnione od dokonania wcześniejszej rejestracji obywatela Ukrainy w rejestrze PESEL. W porównaniu z obecnie obowiązującym stanem prawnym, obywatele Ukrainy legalnie przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oprócz prawa wpisania się do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, uzyskają również prawo zakładania spółki jawnej i partnerskiej.
W związku z masowym wjazdem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej cudzoziemców będących obywatelami Ukrainy, zaistniała konieczność wprowadzenia rozwiązań służących zabezpieczeniu dobra małoletnich, którzy przekroczyli granicę bez rodziców lub opiekunów prawnych, a nierzadko bez jakiejkolwiek opieki osób dorosłych. Polskie sądy rodzinne nie mają możliwości ustanowienia opiekuna prawnego w sytuacji, gdy małoletni jest pozbawiony opieki tylko dlatego, że rodzice znajdują się na terytorium innego państwa. Wyjątkowo trudna sytuacja małoletnich obywateli Ukrainy bez opieki wymagała objęcia ich właściwą formą ochrony, a także zagwarantowania szybkiej możliwości uzyskania dokumentu uprawniającego osobę dorosłą do reprezentowania małoletniego oraz wykonywania pieczy nad jego osobą i majątkiem. Wobec powyższego wprowadzono rozwiązania dotyczące opiekuna tymczasowego, określając jego kompetencje oraz procedurę jego ustanawiania przez sąd. Opiekun tymczasowy reprezentuje oraz sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem jedynie małoletniego obywatela Ukrainy. Sąd może inaczej orzec o zakresie jego praw i obowiązków.
Ustawa wprowadza instytucję opiekuna tymczasowego ustanowionego przez sąd opiekuńczy właściwy ze względu na miejsce pobytu małoletniego, w trybie postępowania nieprocesowego. Postępowanie przed sądem będzie mogło być zainicjowane wnioskiem złożonym przez uprawnione podmioty. Ponadto sąd będzie zobowiązany do wszczęcia z urzędu postępowania o ustanowienie opiekuna tymczasowego po powzięciu jakiejkolwiek informacji o małoletnim. Pilny charakter spraw tego rodzaju determinuje bezzwłoczne działanie sądu, w tym rozpoznanie sprawy i wydanie orzeczenia kończącego nie później niż w terminie 3 dni od dnia wpływu do sądu wniosku lub powzięcia informacji o konieczności ustanowienia opiekuna tymczasowego. Dbając o zapewnienie poczucia bezpieczeństwa małoletniego i kierując się jego dobrem, w pierwszej kolejności sąd winien ustalić, czy funkcję opiekuna tymczasowego można powierzyć krewnemu, powinowatemu lub innej osobie dającej gwarancję należytego wykonywania obowiązków opiekuna, jeżeli wyraziła ona zgodę na ustanowienie jej opiekunem tymczasowym. Dopiero w sytuacji, gdy nie ma takich osób, otwiera się możliwość ustanowienia opiekunem tymczasowym osoby wskazanej przez jednostkę pomocy społecznej właściwej dla miejsca pobytu małoletniego.
Wprowadzono ponadto regulacje umożliwiające obywatelom Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny, udzielenie wsparcia w postaci jednorazowego świadczenia pieniężnego, przeznaczonego na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe, w wysokości 300,00 zł na osobę. Wniosek o wypłatę jednorazowego świadczenia pieniężnego będzie składany na piśmie w gminie właściwej ze względu na miejsce pobytu obywatela Ukrainy.
Postanowienia ustawy regulują również kwestię dalszej legalizacji pobytu obywateli Ukrainy, którzy wjechali na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy, w związku z działaniami wojennymi tam prowadzonymi. Określono, że obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest lub był uznawany za legalny, będzie udzielane zezwolenie na pobyt czasowy, jednorazowo na okres 3 lat, licząc od dnia wydania decyzji. Obywatel Ukrainy będzie obowiązany do złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy nie wcześniej niż przed upływem 9 miesięcy od dnia legalnego wjazdu do Polski, a nie później niż w okresie 18 miesięcy od tej daty.
Przewidziono również dopuszczenie do polskiego rynku pracy obywateli Ukrainy przebywających na podstawie opisanego wyżej zezwolenia na pobyt czasowy. Obywatel Ukrainy, któremu udzielono zezwolenia na pobyt czasowy, będzie bowiem uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.
Podstawa prawna dla przedłużenia legalnego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustawy zawiera również szereg regulacji prawnych normujących sytuację obywateli Ukrainy, którzy przebywali na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej legalnie w dniu, w którym doszło do ataku wojsk Federacji Rosyjskiej na terytorium Ukrainy, czyli w dniu 24 lutego 2022 r. Przewidziano przedłużenie z mocy prawa do dnia 31 grudnia 2022 r. ważności okresu pobytu na podstawie wizy krajowej i okresu ważności wiz oraz zezwoleń na pobyt czasowy w sytuacji, kiedy ostatni dzień legalnego pobytu obywatela Ukrainy przypadał w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. Przedłużenie legalności pobytu nie wiąże się z umieszczeniem w dokumencie podróży obywatela Ukrainy nowej naklejki wizowej lub wydaniem nowego dokumentu pobytowego.
Dalej ustawa reguluje kwestię przedłużania ważności dokumentów pobytowych posiadanych przez obywateli Ukrainy, których ważność upłynęła w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. Przepisy przewidują, że w przypadku kiedy ostatni dzień okresu ważności kart pobytu, polskich dokumentów tożsamości cudzoziemca oraz dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany”, wydanych obywatelom Ukrainy, upływa w okresie od dnia 24 lutego 2022 r., ulega on przedłużeniu z mocy prawa do dnia 31 grudnia 2022 r. Przedłużenie okresu ważności dokumentów pobytowych nie będzie stanowiło podstawy do wydania lub wymiany tych dokumentów.