Nawet nie zdajemy sobie sprawy jak często w codziennym życiu możemy spotkać się z jednym z najistotniejszych zwolnień podatkowych, jakim z całą pewnością jest zwolnienie spadków i darowizn otrzymanych od osób najbliższych w świetle art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn. Przedmiotowe zwolnienie jest jednak ograniczone koniecznością spełnienia pewnych warunków formalnych, których niedotrzymanie powoduje dla podatnika utratę prawa do takiego zwolnienia. Przede wszystkim należy wskazać, że dochodzi do takich sytuacji, gdy podatnik nie zgłosi Urzędowi Skarbowemu faktu otrzymania darowizny lub spadku w odpowiednim terminie, czy też odpowiednio nie udokumentuje faktu otrzymania darowizny pieniężnej od osoby najbliższej.
Na wstępie należy podkreślić, że zgłoszenie darowizny lub spadku w postaci złożenia do Urzędu Skarbowego prawidłowo wypełnionego formularza SD-Z2 nie jest wymagane w dwóch przypadkach: gdy wartość majątku nabytego od tej samej osoby nie przekracza w okresie 5 lat kwoty 9.637,00 złotych, gdy umowa darowizny albo samo oświadczenie darczyńcy ma formę aktu notarialnego. W przeciwnym wypadku termin do zgłoszenia spadku lub darowizny wynosi 6 miesięcy. Jeżeli chodzi o spadek to początkiem biegu terminu jest uprawomocnienie się postanowienia sądu stwierdzającego jego nabycie bądź zarejestrowanie notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia. Z kolei początkiem biegu terminu w przypadku darowizny jest jej wykonanie, czyli najcześciej przekazanie kwoty pieniężnej obdarowanemu.
Co bardzo ważne,nie ma możliwości przywrócenia 6-miesięcznego terminu nawet w przypadku wystąpienia przyczyn to usprawiedliwiających, ponieważ mamy do czynienia z terminem materialnoprawnym, do którego nie stosuje się instytucji „przywrócenia terminu”, co z resztą znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie sądów. Natomiast może wystąpić usprawiedliwiony błąd podatnika, co do początku biegu 6-miesięcznego terminu, w sytuacji błędnego przekonania wywołanego zewnętrznymi okolicznościami co do formalnego nabycia spadku, które nastąpiło później niż miało to rzeczywiście miejsce. W takiej sytuacji należy przyjmować, że jeżeli podatnik zgłosił spadek w ciągu 6 miesięcy, licząc od błędnie przyjmowanej daty, to zachowuje prawo do zwolnienia podatkowego.
Dodatkowo, bezwzględny charakter 6-miesięcznego terminu do zgłoszenia spadku lub darowizny jest również łagodzony, jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie 6-miesięcznego terminu. Podatnik ma prawo dokonać zgłoszenia na formularzu SD-Z2 w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o nabyciu spadku oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia o tym wiadomości. Stosowanie tego wyjątku jest możliwe tylko wtedy, gdy spadkobierca nie wie o spadku z przyczyn od siebie niezależnych, tj. w sytuacji, gdy w ogólne nie wie, że otrzymał spadek po danej osobie bądź wie, że dziedziczy, ale nie wie dokładne co, w tym czy konkretne składniki majątkowe wchodziły w skład spadku.
W praktyce każdy ze spadkobierców powinien w terminie 6-miesięcznym złożyć do Urzędu Skarbowego formularz SD-Z2 i objąć nim wszystkie istotne składniki spadku, niezależnie od tego, czy w wyniku działu spadku faktycznie je otrzyma. Obowiązek wykazania, że podatnik dowiedział się o spadku dopiero w późniejszym terminie, ciąży na nim samym, co jest zgodne z ogólną zasadą, że jeżeli ktoś zamierza skorzystać z konkretnego uprawnienia to sam powinien wykazać spełnienie jego przesłanek. Na marginesie należy również wskazać, że udział w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku przekreśla możliwość późniejszego zgłoszenia, podobnie jak nienajlepszy stan zdrowia psychicznego, w tym depresji, co potwierdza szerokie orzecznictwo.
Przechodząc do zagadnienia darowizny pieniężnej, powinna być ona udokumentowana dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy lub przekazem pocztowym. W praktyce może jednak rodzić to wiele wątpliwości, poza wykonaniem przez darczyńcę przelewu ze swojego rachunku bankowego na rachunek bankowy obdarowanego. Czy warunek udokumentowania darowizny pieniężnej zostaje spełniony w sytuacji przekazania przez darczyńcę gotówki obdarowanemu bezpośrednio z ręki do ręki, a następnie ten sam dokona wpłaty na swój rachunek bankowy?
Orzecznictwo sądów składnia się do uznania, że warunki zwolnienia zostają spełnione również, gdy obdarowany sam wpłaci na swój rachunek bankowy kwotę darowizny otrzymanej do ręki. Najważniejsze jest, aby nie było wątpliwości co do zaistnienia faktu dokonanej darowizny. Nie ma żadnego uzasadnienia dla odmowy zwolnienia podatkowego w sytuacji, gdy kwota darowizny została faktycznie wprowadzona do systemu bankowego. Oczywiście w sytuacji, w której kwota darowizny w ogólne nie została wprowadzona do systemu bankowego, nie powinno być wątpliwości, że zwolnienie podatkowe nie powinno być zastosowane.
Podsumowując, termin do zgłoszenia spadku lub darowizny jest nieprzywracalny, co może spowodować utratę możliwości zwolnienia podatkowego. W praktyce jedynie w odniesieniu do spadków są dwie możliwości na zmianę sytuacji prawnej – gdy podatnik ze względu na zewnętrzne okoliczności miał prawo sądzić, że postanowienie sądu w sprawie stwierdzenia nabycia spadku uprawomocniło się później niż w rzeczywistości i złożył do Urzędu Skarbowego formularz SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od błędnie przyjmowanej daty, a także, gdy podatnik nie wiedział wcześniej o spadku, co wynikało z obiektywnych okoliczności wskazanych i niezależnych od niego.
Darczyńca nie przekazując kwoty darowizny na rachunek bankowy obdarowanego, lecz na jego ręce, który to następnie sam dokonuje takiej wpłaty, w większości przypadków, będzie kwalifikowane jako podlegające możliwości zwolnienia z podatku. Bez względu na to, należy jednak zadbać, aby darczyńca wpłacał kwotę darowizny na rachunek bankowy obdarowanego przelewem albo wpłatą gotówkową.